ପ୍ରଣୟ

ବୈତରଣୀ ତଟ ଅଟବୀ ଗହନେ,

ଶ୍ରୀବିରଜା ଯହିଁ ବିଜେ ସିଂହାସନେ ।

ଶକ୍ତିପୀଠ ସେହୁ ଜଗତେ ବିଦିତ,

ଯା' ରେଣୁ ସ୍ପରଶେ ପ୍ରାଣୀ ଏ ପବିତ୍ର ।

ତରଙ୍ଗଣୀ ସଦା କଳକଳ ନାଦେ,

ଗାଉଛି କେଶରୀ କୀରତି ଆହ୍ଲାଦେ ।

ସୁମରି ଅତୀତ ଯଶ ଗଉରବ,

ବୀର ଉତ୍କଳୀୟ ପୂରୁବ ବିଭବ,

ବନଦେବୀ କିବା ବାହୁନନ୍ତି ନିତି,

ଶୁକ ପିକ କଣ୍ଠେ କମ୍ପାଇ ଧରିତ୍ରୀ ।

ସମୀରଣ ବହି ସାଇଁ ସାଇଁ ସ୍ଵରେ,

ଅତୀତ କୀରତି ପ୍ରଚାରେ ବିଶ୍ଵରେ ।

ଥିଲେ ସେ ନଗରେ ବାଳିକା ବାଳକ,

ବେନି ପ୍ରତିବେଶୀ, ମହେନ୍ଦ୍ର, କନକ ।

ବେନିଏ ବେନିଙ୍କ ରୂପେ ପଟାନ୍ତର,

ଶୋଭା-ସରେ ସେକି ଯୁଗଳ-ପୁଷ୍କର ?

କନକ କାମିନୀ-କୁଳେ ଶିରୋମଣି,

ଯାରୂପେ ନିକୃଷ୍ଟ ଅମର ରମଣୀ ।

ମହେନ୍ଦ୍ର ତେସନ ପୁଂସକୁଳେ ରାଜେ,

ମୃଗେନ୍ଦ୍ର ଯେସନ ଶାର୍ଦ୍ଦୁଳ ସମାଜେ ।

ବେନି ବେନିଙ୍କର ବାଲ୍ୟୁ ସହଚର,

ଏକଆତ୍ମା ଯେହ୍ନେ ଥିଲା ବେନିଙ୍କର ।

ଯାଉଥିଲେ ଯେବେ ଗୁରୁଙ୍କ ସଦନେ,

ବିଦ୍ୟାଭ୍ୟାସେ ଆନ ଚାଟ ବାଳ ସନେ;

ନୋହୁଥିଲେ ଦଣ୍ଡେ ଭିନ୍ନ ପରସ୍ପର ।

ଏକ ଦୁଃଖେ ଘାରି ହୁଅଇ ଅପର ।

ପଥେ ମିଳନର ଥିଲା ତାଙ୍କ କଣ୍ଟ,

ତିମୁହାଣି ପଥେ ମହାଦ୍ରୁମ-ବଟ ।

ଯଦି କେ ଗୃହରୁ ଆଗଚାଲି ଆସେ,

ବସିଥାଏ ସେହି ବଟବୃକ୍ଷ ପାଶେ ।

ହେଲେ ବେନିଙ୍କର ଭେଟ ସମ୍ଭାଷଣ,

ଚାଟଶାଳେ ହୃଷ୍ଟେ କରନ୍ତି ଗମନ ।

ମହେନ୍ଦ୍ରକୁ ଯେବେ ଗୁରୁ ଦ୍ୟନ୍ତି ଦଣ୍ଡ,

ଅଶ୍ରୁସିକ୍ତ ହୁଏ କନକର ଗଣ୍ଡ ।

ଯଦି ସଙ୍ଗୀ କେହି କହେ କଡ଼ା କଥା-

ମହେନ୍ଦ୍ରକୁ, ଲାଗେ ବାଳାପ୍ରାଣେ ବ୍ୟଥା ।

ନିଜୁ ବାଳା ବଡ଼ ମଣେ ସହଚରେ,

ତାର ଦୁଃଖ ଦେଖି କାନ୍ଦଇ କାତରେ ।

ମହେନ୍ଦ୍ର ତେସନ କନକର ଦୁଃଖେ,

ବ୍ୟଥିତେ କାନ୍ଦଇ ମୌନେ ଅଧୋମୁଖେ ।

ବେନିଏ ବେନିଙ୍କ ଦୁଃଖେ ସମଭାଗୀ,

ଏକ ପ୍ରାଣ ସଦା କାନ୍ଦେ ଆନଲାଗି ।

ଗ୍ରାମ ପୂର୍ବେ ଥିଲା ରମ୍ୟ ଉପବନ,

(କନକ ପିତାଙ୍କ ସ୍ଵହସ୍ତ ରଚନ ।)

ପ୍ରଦୋଷ ଉଷାରେ ବେନି ହ।ସରସେ -

ନିମଜ୍ଜି ବୁଲନ୍ତି, ସେବନେ ହରଷେ ।

କୁସୁମ-କାନନେ ଯଥା ଫୁଲେଶ୍ଵରୀ,

ଶୋହେ କନକାଙ୍ଗୀ-କନକ ସୁନ୍ଦରୀ ।

ଏକବୃନ୍ତେ କିବା ବେନି ଶତଦଳ,

ରାଜନ୍ତି କୁମାର କୁମାରୀ ଯୁଗଳ ।

ଦରଦର ହାସ ଗୋଲାପ ଅଧରେ,

ଆହା ! କି ଅପୂର୍ବ ସ୍ଵର୍ଗ ଶୋଭାଧରେ ।

ତୋଳି ନାଗେଶ୍ଵର ଚମ୍ପକ ସୁମନ,

ସ୍ୱହସ୍ତେ ମାଳିକା କରି ବିରଚନ,

କନକ ଯେବେବା ମହେନ୍ଦ୍ରର ଗଳେ,

ଲମ୍ବାଇ ଦିଅଇ ପ୍ରେମ-କୁତୁହଳେ ,

ମହେନ୍ଦ୍ର ତା' କାଢ଼ି ଅନୁରାଗ ବଶେ,

ଲମ୍ବାଇ ଦିଅଇ କୁମାରୀ ଉରସେ ।

କେ କହୁ ବାଳିକା ଲଭଇ ଯେ ବ୍ୟଥା ?

ଭାଷାରେ ବିଭାଷି ନୁହଇ ସେ କଥା ।

ଏକେତ କାମିନୀ ସ୍ଵଭାବେ ଚପଳ,

କଥାକେ କଥାକେ ବହେ ଅଶ୍ରୁଜଳ ।

ବାଳିକାର ପୁଣି ଅନୁରାଗ ଅତି,

ବାଧା ଦେବ ତହିଁ କାହାର ଶକତି ?

ଅଭିମାନେ ବାଳା ନ ଚାହିଁ କୁମାରେ,

କାନ୍ଦେ ମର୍ମଭେଦୀ କାତର ଚିତ୍କାରେ ।

ବୁଝାଇଲେ ଯେତେ ନ ବୁଝାଇ ଆଉ,

ଝରଗତି ଆଶୁ ରୋଧି ହେବ କାହୁଁ ?

କହିଲେ ମହେନ୍ଦ୍ର ଯେତେ ଚାଟୁବାଣୀ,

କ୍ରୋଧ–ନଦୀ ଉଠେ ଦ୍ଵିଗୁଣ ଉଜାଣି ।

ପିନ୍ଧିଲେ ସେ ମାଳା ଯୁବା ନିଜ ଗଳେ ,

କ୍ରୋଧାବେଗ ଶାନ୍ତି ଭଜେ ବଳେ ବଳେ ।

ପିତାମାତା ଯେବେ ଯାରେ ଶ୍ରଦ୍ଧାଭରେ,

ଭଲଦ୍ରବ୍ୟ କିଛି ଦିଅନ୍ତି ଆଦରେ;

ନ ହୋଇବା ଯାଏ ପରସ୍ପରେ ଦେଖା,

ନ ଭୁଞ୍ଜନ୍ତି କେହି ସେ ପଦାର୍ଥ ଏକା ।

ବେନିଙ୍କ ହୃଦୟ ଥିଲା ସୁସମାନ,

ଏକ ଇଛେ ଯାହା ପୁରାଏ ତା' ଆନ ।

ଭିନ୍ନ ନୋହୁଥିଲେ ଦଣ୍ଡ ଲବ ଲେଶ,

ପାର୍ଥକ୍ୟରେ ଥିଲା ସାମାନ୍ୟ ବିଶେଷ ।

କୁମାର-ରତନ ଦରିଦ୍ର ସନ୍ତାନ,

କୁମାରୀ ପିଅର ଅତି ଧନବାନ ।

ସମ ଆଉ ସର୍ବଗୁଣେ ପରସ୍ପରେ,

ହାବ, ଭାବ, ପ୍ରେମ, ରୂପ-ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରେ ।

ଦ୍ଵିତୀୟାରୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶଶଧର ପରି,

ବଢ଼ିଲେ ନବୀନ ସୁନ୍ଦର ସୁନ୍ଦରୀ ।

ପ୍ରକଟିଲା ଅଙ୍ଗେ ନବ ଯଉବନ,

ବସନ୍ତେ ମାଧବୀ ଲତିକା ଯେସନ ।

ଶୋଭିଲେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟେ ତରୁଣୀ ତରୁଣ,

ମୁଖ-ପଦ୍ମ ଜ୍ୟୋତି କିବା ବାଳାରୁଣ ।

ବେନି ହୃଦେ ପ୍ରେମ ବୀଜ ଯା ବପନ -

ଆବାଲ୍ୟରୁ ହୋଇଥିଲା, ଯଉବନ –

ପରଶେ ନବୀନ ପ୍ରେମାଙ୍କୁର ଜାତ,

ବୃଷ୍ଟିବାରି ପାତେ ଯଥା ତୃଣବ୍ରାତ ।

ଆବ-ଲ୍ୟାନୁରାଗ ଥିଲା ଯା ନିଷ୍କାମେ,

ପରିଣତ ଏବେ ସେ ମହାସକାମେ ।

ପ୍ରଣୟ ବଢ଼ିଲା ଉତ୍ତରୁ ଉତ୍ତର,

ପ୍ରାବୃଟେ ତଟିନୀ ସ୍ରୋତ ଯଥା ଖର ।

କିଣା ହେଲେ ବେନି ବେନିଙ୍କ ପ୍ରଣୟେ,

ପ୍ରଣୟ ବାସନା ଜନ୍ମିଲା ହୃଦୟେ ।

ସ୍ଥିର କଲେ ଦିନେ ବସି ଏକ ଠାବେ,

ଯାପିବେ ଜୀବନ ପତି ପତ୍ନୀଭାବେ ।

କନକ ସୁନ୍ଦରୀ ଲଭନ୍ତେ ଯୌବନ,

ଆକଟିଲେ ପିତା ମାତା ଗୁରୁଜନ ।

ବିଦ୍ୟାଳୟେ ନ ଛାଡ଼ିଲେ ଚାଟସେନ,

ନ ପଡ଼ିଲା ଯୁବା-ନୟନ-ଅୟନେ ।

ଅଦର୍ଶନେ ହେଲା ହୃଦ ବେନିଙ୍କର,

ଦ୍ଵିଗୁଣ ପ୍ରଣୟ-ରସେ ଜର ଜର ।

ତାଲାବଦ୍ଧ ଗୃହେ ସିନା ଚୋର ଆସ,

ଆକଟେ ପ୍ରବଳ ହେଲା, ପ୍ରେମୋଚ୍ଛ୍ଵାସ ।

କନକ ସହିତ ଦେଖା ମୁଖ୍ୟ କରି -

ଯାଏ ଯେବେ ଯୁବା ବୁଲି, ଛଳଧରି

ଲେଉଟଇ ହୋଇ ବିଫଳ ପ୍ରୟାସ ,

କନକର ସଦା ଅନ୍ତଃପୁର ବାସ ।

ଅଦର୍ଶନେ ଘାରି ହେଲେ ବେନି ଜନେ,

କୋକଯୁଗ୍ମଯଥାନିଶିଆଗମନେ ।

ନ ରୁଚିଲା ଖଣ୍ଡ ଶାକର ଭୋଜନ,

ଅରୁଚ୍ୟ କୁଟୁମ୍ବ ମିଷ୍ଟ ଆଳାପନ ।

ଉଦାସୀନ ସଦା ଆନ କର୍ମ ପ୍ରତି,

ବିଚଳିତ କଲା ପ୍ରୀତି ବେନି ମତି ।

ଭାବ ବିଲକ୍ଷଣ ନିର୍ଲକ୍ଷ୍ୟ ଚାହାଁଣି,

ସଦା ମୌନବ୍ରତ ଚିନ୍ତାମଗ୍ନ ଠାଣି ।

ଦେଖି ପିତା ମାତା ଗୁରୁଜନ ବର୍ଗ,

ବାକୀ ନ ରହିଲା ବୁଝିବାକୁ ସର୍ବ ।

ଜାଣିଲେ ଯୌବନେ ମନୋଜ ତାଡ଼ନେ,

ଜନ୍ମିଅଛି ହୃଦେ ବିକାର ଏସନେ ।

ମହେନ୍ଦ୍ର ପିଅର ଥିବାରୁ ନିର୍ଦ୍ଧନ,

ଜାଣି ପ୍ରତିକାରେ ନୋହିଲେ ଭାଜନ ।

ପଡ଼ିଲା କନକ ବିବାହ ଚହଳ ,

ନାନା ସ୍ଥାନେ ଖୋଜା ହେଲା ବରଘର ।

କନକ ଜନନୀ ଡାକି ଦିନେ ପାଶେ,

ଭାଷିଲେ ପତିଙ୍କୁ ଏକାନ୍ତ ବିଶ୍ଵାସେ ।

"ମହେନ୍ଦ୍ରକୁ ଦାନ କରିବା କୁମାରୀ,

ବାଲ୍ୟୁଁ ସେ କନକ ପ୍ରଣୟ ଭିକାରୀ ।

ସୁତା ମଧ୍ୟ ତାର ପ୍ରେମ ଭିକାରିଣୀ,

ଏ ମିଳନେ ସୁଖୀ ହେବ ମନସ୍ଵିନୀ ।

ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କୁ ଉପହାସ କଲେ ଶୁଣି,

"ଲକ୍ଷ୍ମୀକନ୍ୟା ଭିକ୍ଷୁ ହାତେ ଦେବି ପୁଣି ?

ପତ୍ନୀରୂପେ ପରା ଜାହ୍ନବୀଙ୍କ କର,

ଧରିଥିଲେ, ଦେବ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼-ହର ?

ତାଙ୍କଠାରୁ ଅଛି କିଏ ଅବା ଜ୍ଞାନୀ ?

ଦେବ ପରେ ଦେବ ପ୍ରଭୁ ଶୂଳପାଣୀ ।

ଥିବାରୁ ସେ ଏକା ସମ୍ପଦେ ନିଊନ,

ତେଜି, ଗଙ୍ଗାନେଲେ ସାଗରେ ଶରଣ ।

ଜାଣି ଶୁଣି ମୁଁ ତ ନ ଦେବଇଁ କନ୍ୟା ।"

ନିର୍ଦ୍ଧନର ଆହା କି ଗୁରୁ ଲାଞ୍ଚନା ।

ସହସ୍ର ଗୁଣ ତା ଥାଇଁ କେଉଁ ଲାଭ ?

ସଂସାରେ ଯେ ସାର ଧନର ଅଭାବ,

କି କନରୁ ଧନ ଧନ୍ୟା ତୋର ଗୁଣ,

ତୋହ ଯୋଗୁଁ ଗୁଣୀ ହୁଅଇ ନିର୍ଗୁଣ ।

କ୍ଷଣେ ତୁ ମିତ୍ରକୁ ଦେଉ ଶତ୍ରୁ କରି,

ଭାଇ ଭାଇ ମଧ୍ୟେ ମାଡ଼ ମରା ମରି,

ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟ ମଧ୍ୟେ ଲଗାଉ କଳହ ,

ନାରୀ ସ୍ଵାମୀ ଅଭି-ମାନ ଅହ ରହ

ନାହିଁ ତୋର ପାଶେ ଭେଦ ସାନ ବଡ଼,

ନ୍ୟାୟପତି ହୁଏ ତୋ ପ୍ରସାଦେ ଜଡ଼ ।

ତୋହ ଯୋଗୁଁ ଶୁଣ୍ଢି ଲଭେ ଉଚ୍ଚାସନ,

ବିପ୍ରତା' କିଙ୍କର ପଣକୁ ଭାଜନ ।

କ୍ଷଣେ କରିପାରୁ କଳାକୁ ଧବଳ,

ଦୁର୍ବଳରେ ଦେଉ ଶତ ସିଂହ ବଳ ।

ତୋ ପ୍ରସାଦେ କେହି ନ ଡରନ୍ତି ପାପେ,

ଶତ ପ୍ରମାଦକୁ ବରଣନ୍ତି ଆପେ ।

ଜଗତେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତୋ ମୋହିନୀ ମନ୍ତର,

ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ, ଧନ୍ୟ ଯେ ତୋର କିଙ୍କର

କନକ ଜନନୀ ଶତ ଅନୁରୋଧ

ହେଲା, ବିଜ୍ଞ ବାକ୍ୟେ ଯେସନ ନିର୍ବୋଧ ।

ନଶୁଣିଣ ବୃଦ୍ଧ ସେ ପ୍ରସ୍ତାବ ମାନ,

ବର କଲେ ସ୍ଥିର ଦେଖି ଧନବାନ ।

ଲଗ୍ନ ସ୍ଥିରୀକୃତ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ,

ହୋଇଗଲା, ସର୍ବ ଶୁଭେ ବିଧିମତ ।

ଏ ଶୁଭ ସଂବାଦ କନକ ସୁନ୍ଦରୀ-

ମର୍ମ ବିଦାରିଲା, ଯେସନ କୁରରୀ ,

ଝରିଲା ଶୋଭାଙ୍ଗୀ ବସି ଅନୁଦିନ ।

ଅଭିନ୍ନ ପୀରତି ପିତା କଲେ ଭିନ୍ନ ।

କନକରୁ ବଳି ମହେନ୍ଦ୍ରର ଦଶା,

ଚିନ୍ତି ପୂର୍ବ ଭାବ ହୋଇଲା ବିବଶା ।

ସାୟଂ ସମୀରଣେ, ଦିନେ ଉପବନେ,

ବସି ଯୁବାବର ସ୍ଥିରେ, କାଷ୍ଠାସନେ-

ଦେଖାଇ ଉଦ୍ୟାନ, ଶୋଭା ଏକମନେ,

ଦେଖୁଥିଲେ ପୂର୍ବେ ଯହିଁ ବେନି ଜନେ।

କନକ-ସ୍ୱହସ୍ତ-ରୋପିତ-ବଞ୍ଚରୀ

ପୁଷ୍ପେ ଯହିଁ ନବ ଶୋଭା ଛନ୍ତି ଧରି ।

ଯେଉଁ କାଷ୍ଠାସନେ ବସି ପ୍ରେମ ଭରେ,

କରିଥିଲେ ବେନି ପ୍ରତିଜ୍ଞା ନିର୍ଭରେ ।

ଭାବି ସେହିକଥା ଯୁବାମଣି ମନ,

ବିସ୍ମୟ ବିଷାଦେ ହେଉଛି ଉଛନ୍ନ ।

ସିନ୍ଧୁଗର୍ଭେ ଯଥା ଖେଳଇ ଲହରୀ,

ମୁହୁ ର୍ମୁହୁ ହୃଦ ଉଠୁଅଛି ଥରି ।

କେବେବା ଅଲକ୍ଷେ ପଡ଼ୁଅଛି ଖସି,

ଅଶ୍ରୁବିନ୍ଦୁ ନେତ୍ରୁଁ, ଧଇର୍ଯ୍ୟ ଧରସି ।

ପାର୍ଶ୍ଵେ ଚାହିଁ ଶୁଷ୍କ ସୁମନ-ମାଳିକା,

(ରଚିଥିଲା ଯାହା କନକ-ବାଳିକା)

ଉଠାଇ ହୃଦୟେ ଭିଡ଼ଇ ଯତନେ,

କେବେ ଅବାରତ ଅଳୀକ ଚୁମ୍ବନେ ।

ଭାବଇ "କନକ ଲଘିଂବୁକି ସତ୍ୟ,

ଜାଣିଛି ତୋ ହୃଦ ଅତୀବ ମହତ୍ ।

ନାହିଁ ଦୋଷ ତୋର, ପାଷଣ୍ଡ ପିଅର,

ପଣ୍ଡ କରିଛନ୍ତି ବରି ଆନ ବର ।

ହାୟରେ ବିଧାତା ! ନଜାଣୁ କି ତିଳେ?

ଅପାତ୍ର ପ୍ରଣୟେ କି ସୁଫଳ ମିଳେ?

ଧିକ୍‌ ବିଧି ତୋର ନାହିଁ ବୁଝାମଣା,

କ୍ଷଣେ ଚୂର୍ଣ୍ଣକରୁ ମାନବ କଳ୍ପନା ।

ଏହିରୂପେ ଯୁବା ନୈରାଶା ହୃଦୟେ,

ଭାବେନାନା ଭାବ ବିଚ୍ଛେଦ ଅଥୟେ ।

ଶୁଣି ବେଳେ ବେଳେ ଭେକ ମକ ମକ,

ଜାଗଇ ସହସା ହୃଦୟେ ଚମକ ।

ମଣି ଖଞ୍ଜନାକ୍ଷୀ ନୂପୁର ନିକ୍ଵଣ,

ଉଠି ଚଉଦିଗ କରେ ନିରୀକ୍ଷଣ ।

କେବେ କ୍ଷୀଣସ୍ଵରେ ବାଳାନାମଧରି,

'କନକ ! କନକ' ! ଡାକେ ଥରିଥରି

ନିଶିଅର୍ଦ୍ଧ ହେଲା ବସି ଉପବନେ,

ଚିନ୍ତି ଯୁବା ପ୍ରେୟସୀରେ କ୍ଷୂର୍ଣ୍ଣ ମନେ।

ଶୁଭିଲା ଏକାଳେ ଚକ୍ରବାକୀ ସ୍ଵନ,

ତଟିନୀ-ସିକତା-ପଠେ ଘନ ଘନ ।

ଚମକି ଚାହିଁଲା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵେ ଯୁବାବର,

ଚନ୍ଦ୍ରମା-ରଜତ-ଚନ୍ଦ୍ରିମା-ଭାସ୍ଵର ।

ଶୋଭାରାଣୀ-ଗଭା-ହୀରକ-ଭୂଷଣ-

ସମ ଦିଶୁଛନ୍ତି ନଭେ ତାରାଗଣ ।

ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନାପୂରେ ହସି ଉଠୁଛି ମେଦିନୀ,

ହସୁଅଛି ଯଥା ସରେ କୁମୁଦିନୀ ।

କିଶଳୟ-କୁଞ୍ଜେ ବସି ଧୀର ତାନେ,

ରତ ପିକ ମୁହୁର୍ମୁହୁ କୁହୁ ଗାନେ ।

ନାଗେଶ୍ଵର ବାତ କମ୍ପିତେ ସଞ୍ଚରି,

ଦେଖାଉଛି ନିଜ ଶୋଭା ଆଗସରି ।

ଝିଲ୍ଲି ସମସ୍ଵରେ ରାବେ ମଲ୍ଲିବନେ,

କୌମୁଦୀ-ଧଉତ-ଧବଳ-ପ୍ରାଙ୍ଗଣେ ।

ପୁଷ୍ପ ଗନ୍ଧ ହରି ବହି ଗନ୍ଧବହ,

ଚହଟାଏ ଧରା ବାସେ ମହ ମହ ।

ଏସନ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଲକ୍ଷି ଅଲକ୍ଷରେ,

ନୈରାଶ୍ୟ-ଝଟିକା-କ୍ଷୋଭିତ-ଅନ୍ତରେ,

ଧୀରପଦେ ଯୁବା ଗୃହ ଅଭିମୁଖେ,

ଚଳିଲା ଲେଉଟି ମର୍ମ ଭେଦି ଦୁଃଖେ ।

କେବେ କେବେ ପଛେ ଅନାଇ ଅନାଇ,

ଏଣୀ ଯଥା ଗମେ ଶାବକ ହରାଇ ।

ଉଦ୍ୟାନାନ୍ତେ ଆଉ ପଦ ନ ଚଳିଲା,

ଗ୍ରୀବାଭାଙ୍ଗି ଥରେ ଚରମେ ଚାହିଁଲା ।

ଫେରି ଯା ଦେଖିଲା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ବୃତାନ୍ତ,

ଚକ୍ଷୁ ସାକ୍ଷ ବେନି ମାନେ କଲା ଭ୍ରାନ୍ତ ।

ଭାବୁଥିଲା ଯେଉଁ ମାନସ ସୁନ୍ଦରୀ,

ଅଗ୍ରେ ଉଭା ସେହି ଜୀର୍ଣ୍ଣ ବେଶଧରି ।

ଅଙ୍ଗ ଉପଅଙ୍ଗ ଆଭରଣ ହୀନ,

ଚମ୍ପକ ବଲ୍ଲରୀ ଶୀତେ ଯଥା ଶୀର୍ଣ୍ଣ ।

କାଞ୍ଚନ ବଳୟ ମାତ୍ର ଅଛି କରେ,

ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ଆବୃତ ମଳିନ ଅମ୍ବରେ ।

ନାହିଁ ଆଡ଼ମ୍ବର-ଭୂଷଣର-ଛଟା,

ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ- କାଶେ-ଘୋର ଘନଘଟା ।

ଦର ଦର ହାସ ଥିଲା ଯେ ଅଧରେ,

ସେ ଅଧର କିମ୍ପା ଥର ଥର ଥରେ?

କୁରଙ୍ଗ ନେତ୍ରେ ଯା ତରଙ୍ଗ ଚାହାଁଣି,

ସ୍ଵର୍ଗ ସୁଖ ପଦେ ଦେଉଥିଲା ଆଣି ।

ନିରେଖି ସେ ଦୁଃଖ-ଭରା-ବେନିନେତ୍ର,

କମ୍ପିବ ବିକଳେ ଦମ୍ଭି-ହୃଦ-କ୍ଷେତ୍ର ।

ଦୁଃଖ ରାଶୀ କିବା ହୋଇ ମୂର୍ତ୍ତମତୀ,

ଉଭା, ସମଦୁଃଖୀ-ନବଯୁବା କତି !

ଦିନକେ ଯେ ଧରୁଥିଲା ତିନି ବେଶ,

ତାର ଏ ଅବସ୍ଥା ମର୍ମ ଭେଦୀ କ୍ଳେଶ,

ଦେଖି ସୁଦ୍ଧା କିଏ ଯିବ ବା ପରତେ ?

ପରତେକି ପଦ୍ମ ଫୁଟିଲେ ପର୍ବତେ ?

ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନାଜାଳେ ହସୁଥିଲା ଧରାତଳ,

ଦିଶିଲା ସୁନ୍ଦରୀ ବଦନ ମଣ୍ଡଳ ।

ନ ଚଳିଲା କେଣେ ତରୁଣ ପହଣ୍ଡ,

ଜଡ଼ ପ୍ରାୟ ଉଭା ହେଲା ଏକ ଦଣ୍ଡ ।

କମ୍ପକଳେବରେ ଶୋଭାଙ୍ଗୀ ସତ୍ଵର,

ଆଲିଙ୍ଗିଲା, ଧରି ଯୁବା କଳେବର ।

ପ୍ରତି ଆଲିଙ୍ଗନ କଲା ଯୁବା ମଣି,

ହଜାଇ କି ମଣି ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା ଫଣୀ?

କଣ୍ଠ ରୁଦ୍ଧ ହେଲା ବାଷ୍ପ ଗଦ ଗଦେ,

କାହା ମୁଖୁଁ ବାଣୀ ନ ସ୍ଫୁରଇ ପଦେ ।

ଅତି ସୁଖେ ମୁକ ହୋଇଥାନ୍ତି ଜନେ,

ମନ କଥା ରହିଯାଏ ମନେ ମନେ ।

ନିରୀକ୍ଷିଲେ ସ୍ନେହଭରେ ପରସ୍ପର,

କେତେ କ୍ଷଣେ ଲଭି ବାକ୍ୟ ଅବସର ।

ଭାଷିଲା କନକ ଖେଳା-ଖଞ୍ଜ-ନାକ୍ଷୀ,

''କରିଥିଲି ନାଥ ଦେବ ଧର୍ମେ ସାକ୍ଷୀ ।

ହୋଇବାକୁ ତବ ଚରଣ କିଙ୍କରୀ,

ଜନକ ହେଲେ ସେ ସତ୍ୟପଥେ ଅରି ।

ମାନବ ଚିନ୍ତାର ସଦା ଅନ୍ତରାୟ,

ଦୈବମତ ତାକୁ ଅଛି କା ଉପାୟ?

ସଇକତ ସେତୁ ଯଥା ଉର୍ମିଘାତେ,

ରମ୍ଭା-ଉପବନ ଯଥା ଖର ବାତେ;

ମାନବର ଶତ ସହସ୍ର କଳ୍ପନା,

ଚୂନାକରେ କ୍ଷଣେ ବିଧି ବିଡ଼ମ୍ବନା ।

ଖୋଜି ଖୋଜି ଏଥି ଆସିଅଛି ନାଥ,

ନିବେଦିବା ପାଇଁ ବିବାହ ବୃତାନ୍ତ ।

ବରିଛନ୍ତି ତାତ ଅନ୍ୟସ୍ଥାନେ ବର,

ହେବ, ଆଠଦିନେ ବିବାହ ମୋହର ।

ସତ୍ୟକରି ପ୍ରଭୁ ଲଙ୍ଘିଲଇଁ ବଳେ,

ଧରିବି ଏ ଦେହ କେଉଁ ପୂଣ୍ୟଫଳେ !

ଶ୍ରୀଚରଣେ ତବ ଏତିକି ପ୍ରାର୍ଥନା,

ଦାସୀପ୍ରତି ଉଣା ନୋହୁ କୃପା-କଣା ।

ସତ୍ୟ ଭ୍ରଷ୍ଟାବୋଲି ନ ବହିଣ ରୋଷ,

କ୍ଷମ, ପ୍ରଭୁଗୁଣେ ଅଭାଗିନୀ ଦୋଷ ।

ଏ ଜନମେ ଏହି ଶେଷ ସମ୍ଭାଷଣ,

ପର ଜନ୍ମେ ଯେହ୍ନେ ଲଭେଁ ଶ୍ରୀଚରଣ ।

ପୂରାନ୍ତୁ କାମନା ପ୍ରଭୁ ଦୟାମୟ,

ସତ୍ୟ ଲାଗି କଲି ପ୍ରାଣ ବିନିମୟ ।

ଘେନି ପଦ ରଜ ଯାଉଛି ଅଭାଗୀ,

ଏହି ଶେଷ ଦେଖା ଏ ଜନମ ଲାଗି ।

ଏତେ ଭାଷି ବାଳା ଶୋକ ଗଦ ଗଦେ,

ଉତ୍କଣ୍ଠେ ଲୁଟାଇ ଶିର ଯୁବା ପଦେ,

ଧୀର ପଦକ୍ଷେପେ ହେଲା ଅଗ୍ରସର,

ଚକ୍ରବାକୀ ଯଥା ଖେଦେ ଜର ଜର ।

ସନ୍ଧ୍ୟାକାଶେ ଅବଲୋକି ନିଶାନାଥେ,

ବିକଳେ ଚଳଇ ତେଜି ନିଜ କାନ୍ତେ ।

ବିଲୋକି ଏସନ ଦାରୁଣ ଘଟଣା,

ହେଲା କିଶୋରର ଚିତ୍ତ ବୃତ୍ତି ବଣା ।

ପଡ଼ିଲା କି ଶିରେ ଦାରୁଣ-ଅଶନି,

ଅବା ଶତଧାରେ ଦଂଶି ଦେଲା ଫଣୀ ।

ହୃଦସ୍ଥଳ ତୀବ୍ର–ଦୁଃଖେ ଆଲୋଡ଼ିତ,

ସିନ୍ଧୁ ଯଥା ଭୀମ-ବାତ୍ୟା-ବିକ୍ଷୋଭିତ ।

ଆବାଲ୍ୟ ସଙ୍ଗିନୀ ହୃଦୟ ଇଶ୍ଵରୀ,

ପ୍ରେମପାଇଁ ଯାର ଦଶା ଏତେ ସରି ।

ଯାହା ପ୍ରେମେ-ପ୍ରାଣ କରି ଅଛି ପଣ;

ଯାହାପାଇଁ ଭୋଗେ ବୁଭୂକ୍ଷା କଷଣ ।

ନ ରୁଚଇ ଅନ୍ନ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଅମୃତ,

ହୋଇବାରୁ ସେହି ପ୍ରେମୁଁ ଉନମୁକ୍ତ ।

ସେହି ପ୍ରେମ ବସେ ତୁଚ୍ଛ ମଣି ପ୍ରାଣ,

କରେ ସେ ଜୀବନ-ପ୍ରଦୀପ ନିର୍ବାଣ ।

କା' ଦେହ ସହିବ ଏ ଦାରୁଣ କ୍ଳେଶ ?

ପବି ଦ୍ରବି ଯିବା ଅତୀବ ଅକ୍ଳେଶ ।

ନ ପାରିଣ ଯୁବା ଧଇର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବରି,

ନବ ରୂପସୀକି ପ୍ରେମେ କୋଳ କରି;

ଅଶ୍ରୁ ଥନ ଥନ ନୟନେ ଅନାଇ ;

କହିଲା ଯୁବତୀ-ମଣିକି ମନାଇ ।

"ନୁହ ଚପଳାଙ୍ଗି-ବିଚଳିତ ଏତେ,

ବିଧାତା ଅଧୀନ ଭବେ ଜୀବ ଯେତେ ।

ଅସାଧ୍ୟକୁ ବିଧି କରଇ ସାଧନ,

ସିନ୍ଧୁ ନ-କରେ ତା' ଆଜ୍ଞାକୁ ଲଘଂନ ।

ଚନ୍ଦ୍ର ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆଦି ଜ୍ୟୋତିଷ୍କ ମଣ୍ଡଳି,

କେହି ତା' ଆଦେଶୁଁ ନ ପାରନ୍ତି ବଳି ।

ମାନବ ଦେହରେ ଅଛି କି ଶକତି,

ନିଜ ହାତେ ରଖି ପାରିବ ନିୟତି?

ପ୍ରାଣ କିମ୍ପା ତୁଚ୍ଛ ମଣୁଛ ସୁନ୍ଦରି,

ସତ୍ୟ ତୁମ୍ଭ ଦୃଢ଼ ଅଛି ପୂର୍ବ ପରି ।

ସତ୍ୟହାନି କେବେ ହେବ ନାହିଁ ତିଳେ,

ଥିବ ଚିରଦିନ ସଲିଳେ ଅନିଳେ ।

ହେବ ଏ ଯେ ବିଭା ସତ୍ୟ ପ୍ରତିକୂଳ,

ନୁହେ ତୁମ୍ଭ ଦୋଷ ପିତା ତୁମ୍ଭ ମୂଳ ।

କହୁଅଛି ସତ୍ୟ ଧର୍ମ ସାକ୍ଷୀ କରି,

ନ ତେଜିବି ହୃଦୂଁ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ସୁନ୍ଦରି ।

ତୁମ୍ଭ ପ୍ରୀତି ସଦା ହୃଦୟରେ ଧାଇ,

ଯାପିବି ଜୀବନ କଉମାରେ ଥାଇ ।

ପ୍ରୀତି ବିନିମୟେ ବିକିଛି ଜୀବନ,

ନ କରିବି ଆନ ବିନିତା ବରଣ ।

ମୋହ ପାଇଁ ତିଳେ ନ କରି ଆପତ୍ତି,

ବିଭାହୋଇ ଭୋଗ ନବ ପ୍ରାଣପତି ।

ସତ୍ୟଭଗ୍ନେ ଯେବେ ମଣୁଛ ଅନ୍ୟାୟ,

ପିତ୍ରାଜ୍ଞା ଲଙ୍ଘନ କେଉଁ ଧର୍ମ ନ୍ୟାୟ ?

ପିତ୍ରାଦେଶ ଶିରୋଧାର୍ଯ୍ୟ ଅପତ୍ୟର,

ଜାଣି ଶୁଣି ବୃଥା ଆପତ୍ତି ନ କର ।

ମୋର ପ୍ରେମେ ଯେବେ ହୋଇଅଛ ବଶ,

ମୋ ବଚନ ପ୍ରତିପାଳିବ ଅବଶ୍ୟ।

ଏହି ମୋର ଶେଷ ବାଣୀ ତୁମ୍ଭ ପ୍ରତି,

ହୃଷ୍ଟଚିତ୍ତେ ବର ନବ ପ୍ରାଣପତି ।”

ଭାଷି ଏତେ ଯୁବା ହୋଇଲା ମଉନ,

ଚାହିଁ, କନକାଙ୍ଗୀ-କନକ ବଦନା ।

କିଛିକାଳ ରହି ନିର୍ବେଦେ ଲୋଳାକ୍ଷୀ,

ବୋଇଲା, ଲୋତକେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବେନି ଆଖି ।

"ନୁହଇ ନାଥ ଏ ଦୋଷ ପିତାଙ୍କର,

ଅଭାଗିନୀ ଭାଗ୍ୟଲିପି ଏ ନିକର I

ମନ୍ଦ ଭାଗ୍ୟେ ଜଡ଼ ହୋଇଥାନ୍ତି ଦେବେ,

ଏଣୀ ଦୁଃଖ ବ୍ୟାଧ ଶୁଣଇ କି କେବେ ?

ପୋଡାକରମକୁ ସବୁ ବିପରୀତ ।

ତାତ ଯା’ହିତକୁ ମଣିଲେ ଅହିତ,

ନ ଡରିଣ ଲୋକନିନ୍ଦା ଉପହାସେ,

ପ୍ରକାଶିଛି ସର୍ବ ଜନନୀର ପାଶେ ।

ତବ ପ୍ରେମେ ମୋର ପ୍ରାଣ ବିନିମୟ,

ସଖୀହାତେ କେତେ କରି ଅନୁନୟ,

ଜଣାଇଛି, ଶୁଣି ଜନନୀ ବିଶେଷ l

ଦେଇଛନ୍ତି ତାତେ ହିତ ଉପଦେଶ,

ବିଫଳ ହୋଇଛି କର୍ମ ଅବଳକୁ,

ବିଷ କଲେ ତାତ ପୀୟୁଷ-ଫଳକୁ I

ହା ତାତ ! ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ଯାହା କଲ,

ସେ ସିନା ପ୍ରାଣକୁ କରେ କଲବଲ ।

ଭଲ ବୋଲି ଯାହା ତୁମ୍ଭ ସୁବିଚାରେ

ବିପରୀତ ତାହା ଅଭାଗିନୀଠାରେ ।"

ତରୁଣେ ବିଲୋକି ନାରୀକୁଳେଶ୍ଵରୀ l

ଅବିରଳ ନେତ୍ରୁଁ ବୁହାଇଲା ବାରି ।

ଶଙ୍କାଚିତ୍ତେ ପଙ୍କେରୁହ-ନେତ୍ରୀପରେ,

ଦୃଷ୍ଟିଦେଇ ଯୁବା କମ୍ପିଲା କାତରେ ।

ଆହା ସେ ବେନିଙ୍କ କରୁଣ ଚାହାଁଣି,

ସୁମରି ଦୁଃଖରେ ହୃହ ହୁଏ ହାଣି ।

କେଡ଼େ ଦୁଃଖ ନରେ ଦେଉ ତୁ ପୀରତି!

ନାହିଁକି ତୋ ହୃଦେ ମାୟା କାହାପ୍ରତି !

ତୋଯୋଗୁଁ ଦୁର୍ବଳ ହୁଏ ବଳବାନ,

ବଳବନ୍ତେ ପୁଣି କରିଦେଉ ସାନ ।

ନୃପତି ଫକୀର ହୁଏ ପ୍ରୀତିବଶେ,

ପ୍ରୀତିରେ ନିକୃଷ୍ଟ ଉଚ୍ଚାସନେ ବସେ l

ଧନ୍ୟ ପ୍ରେମ ତୋର ଶକ୍ତି ଅଦଭୁତ,

ମହାବୀରେ କରୁ କ୍ଷଣେ ଜୀବନ୍ନୃତ ।

କାହାକୁ ଆନନ୍ଦ- ପାରାବାର- ଅଙ୍କେ,

ଭାବ-ବୀଚି କୋଳେ ଖେଳାଉ ନିଶଙ୍କେ,

କାହାଠାରେ ପୁଣି ହୋଇ ପ୍ରତିକୂଳ,

ଉଚ୍ଛେଦ ସାଧନ କରୁ ତାର ମୂଳ ।

ବେନିଫଳ ଏକି, ଫଳେ ଏକ ଡାଳେ?

ବରଦ ହେଉକି ଭାଗ୍ୟ ଅନୁସାରେ ?

କେତେ ଆଶା- ସୌଧ ଗଢ଼ନ୍ତି ଗଗନେ,

ତୋ' ନିଗଡ଼େ ପଡ଼ି ପ୍ରୀତିପ୍ଳୁତ-ଜନେ ।

ଧନ୍ୟପ୍ରୀତିତୋରମୋହନ - ମନ୍ତର,

ତୁମମଣେ ପ୍ରାଣ ଯେ ବଶ ତୋହର ।

କି ମାନବ, ପଶୁ, ବୃକ୍ଷ, ଲତା, ଜଡ଼,

ତୁଟି ନ ପାରନ୍ତି ପୀରତି ନିଗଡ଼ ।

ପ୍ରେମେରସି ଶଶୀ ଢାଳେ କରଜାଳ,

ପ୍ରେମେ ଆତଯାତ ଗ୍ରହ ଋକ୍ଷମାଳ ।

ପ୍ରେମାଭାବେ କେହି ନ ପାରନ୍ତି ରହି,

ପ୍ରୀତିବସେ ସିନା କୁସୁମ ଫୁଟଇ ।

ଧନ୍ୟ ପ୍ରୀତି ତୋର ପ୍ରଭୁତ ଶକତି ।

କେହି ତୋ’ପାନ୍ଦରୁ ନ ପାରନ୍ତି ବର୍ତ୍ତି,

ତୋ’ଶକତି ଭବେ କି ନକରି ପାରେ ?

କନକ ମହେନ୍ଦ୍ର କିପାଁଇ ଏଠାରେ ?

କାଲି ତ ଆନନ୍ଦେ ମାତିଥିଲେ ବେନି,

ଆଜିସିନା ତାଙ୍କ ଦୁଃଖ ତୋହ ଘେନି ।

ଆତ୍ମହରା ହୋଇ କିଶୋର କିଶୋରୀ,

ରହିଲେ ନିର୍ବେଦେ ନିଜକୁ କିଶୋରି ।

ନିଶିଅର୍ଦ୍ଧ ହେଲା ନାହିଁ ଚିନ୍ତା ତହିଁ,

ମୃଣ୍ମୟ ସଂକାଶ ବେନିଛନ୍ତି ରହି ।

କେତେକ୍ଷଣେ ବାଳା କ୍ଷୀଣ-ଭଗ୍ନ-ସ୍ଵରେ,

ଭାଷିଲା ବିଷାଦ-ସ୍ଫୂରିତ-ଅନ୍ତରେ ।

"ତବାଦେଶ ପ୍ରଭୁ ଶିରୋ-ଧାର୍ଯ୍ୟ କରି,

ବିଦାୟ ହେଉଛି ଶ୍ରୀପଦୁଁ କିଙ୍କରୀ ।

ନ କରିବି ତବ ଆଦେଶ ଲଘଂନ,

ମାତ୍ର ଶ୍ରୀଚରଣେ ଏହି ନିବେଦନ ।

ବିବାହ ପୂର୍ବରୁ କୃପା କରି ଥରେ,

ଦରଶନ ଦେବେ ଏ ଅଭାଗିନୀରେ ।

ଚାହିଁଥିବି ଏହି ବନ ଉପକଣ୍ଠେ,

ଭାଗ୍ୟେ ଯେହ୍ନେ ପ୍ରଭୁ ଦରଶନ ଘଟେ ।

ଆଠଦିନ ମଧ୍ୟେ ଆଉ ଯୋଗ ନାହିଁ,

ରହିଲି ବିବାହ ଦିନକୁ ଅନାଇଁ ।

କୃପା ପରବଶ ହୋଇ ଦୀନା ପ୍ରତି,

ଦରଶନ ଦେବେ, ଏତିକି ମୀନତି ।

ଏତିକିରେ ଆଜି ହେଉଛି ବିଦୟ,

ଦୁଖ-ସ୍ରୋତେ ପଡ଼ି ଅଭାଗିନୀ, ହାୟ !

ବିଳମ୍ବ ହେଲାଣି ପିତା ହେବେ ରୋଷ,

କ୍ଷମିବ, ଶ୍ରୀପଦେ କରିଛି ଯା ଦୋଷ ।"

ରାକାନିଶାକର-ମୁଖୀ ରସାତଳେ,

ଯୁବା ପଦଧରି ଲୋଟିଲା ବିକଳେ ।

ସ୍ନେହାଞ୍ଚିତ-କରେ ଧରି ଯୁବାବର,

ଚୁମ୍ବିଲା ସୁନ୍ଦରୀ ଚାରୁ-ବିମ୍ବାଧର ।

ପ୍ରେମେ ଆଲିଙ୍ଗନ କରି ପରସ୍ପରେ,

ଲେଉଟିଲେ, ଦୁଃଖେ ଯେ ଯାହା ବାସରେ ।

ପାଦକ୍ଷେପେ ତିଳେ ନ ବଳଇ ମତି,

ଅଲକ୍ଷରେ ରୁଦ୍ଧ ହେଉଅଛି ଗତି ।

ବାରି ନ ପାରନ୍ତି ବାଟ କେ ଅବାଟ,

ହୃଦୟେ ଦାରୁଣ-ଦୁଃଖର ବିଭ୍ରାଟ ।

ପରସ୍ପର ମନ ପରସ୍ପରଠାରେ -

ନିହିତ, ଚୁମ୍ବକ ଯେସନ ପ୍ରାକାରେ

ଥାଏ ସନ୍ନିହିତ, ସୂକ୍ଷ୍ମଶକ୍ତି ତାର

ବହୁ ଦୂରୁଁ କରେ ଗୁଣର ପ୍ରଚାର ।

ବାସ୍ତବ ଏ ଅନ୍ଧ ସମାଜ-ବନ୍ଧନ -

ହେତୁ ହେଉଅଛି ଅଘଟ ଘଟନ ।

ଆର୍ଯ୍ୟ ଦ୍ଵାହି ଦେଇ କରନ୍ତି ଯେ କାର୍ଯ୍ୟ,

ନ କରିବେ କେବେ ପତିତ-ଅନାର୍ଯ୍ୟ ।

ଏହିକି ପବିତ୍ର ଆର୍ଯ୍ୟ ଗଉରବ ।

ଜନକ ସୁତାର ହାତେ ପରାଭବ ।

କନ୍ୟା ଇଚ୍ଛାମତ କରିନେଲେ ବର,

ଆର୍ଯ୍ୟ ସମାଜକୁ ହେବ ଅସୁନ୍ଦର,

ସର୍ବନେତ୍ରେ ହେବ ସେ ମହାଅସତୀ

ଆହା ଭବେ ତାର ଅଛି କେଉଁ ଗତି !

ନାହିଁ ଆର୍ଯ୍ୟ ଜାତି ପୂତ ଆର୍ଯ୍ୟ ଧର୍ମ,

ଆର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଆର୍ଯ୍ୟ ସୀମାତୀତ କର୍ମ

କେମନ୍ତେ ସହିଛ ଦେବୀ ବସୁମତି ?

କେମନ୍ତେ ସହିଛ ହେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡପତି ?

ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜେ ପଶୁତ୍ଵ ବେଭାର

ଶୁଭୁନାହିଁ କି ଏ ଦୁଃଖ ହାହାକାର ?

ଭବୁଁ କିବା ଉଠିଗଲା ଆର୍ଯ୍ୟ ଧର୍ମ ?

ନତୁ, ଗୁରୁଜନେ କରନ୍ତେ ଏ କର୍ମ ?

ଦାମ୍ପତ୍ତ୍ୟ ପ୍ରଣୟେ ସୁଖ ଦୁଃଖ ଯାହା,

ଭୁଞ୍ଜିବେକି କେବେ ଗୁରୁଜନେ ତାହା ?

ଯାଘେନି ମାନବ ଭବ- ପାରାବାର

ଅକ୍ଳେଶରେ ହୋଇଯାଇ ପାରେ ପାର,

ତାର ଭଲମନ୍ଦ ସେହି ସିନା ଜାଣେ ।

ସେ ହେତୁ ସ୍ଵଇଚ୍ଛା ମତ ବରି ଆଣେ ।

ଗୁରୁଜନେ କିମ୍ପା ତହିଁ ପ୍ରତିକୁଳ ?

ଛେଦନ୍ତି ଅପତ୍ୟ ସୁଖତରୁ-ମୂଳ ।

ଦେଉଥାନ୍ତି ସର୍ବେ ସମାଜର ଦ୍ଵାହି,

ହେଉଥାନ୍ତି ଆର୍ଯ୍ୟ ଧର୍ମ ଟେକ ଗାଇ,

ଧିକ ଆର୍ଯ୍ୟପଣ ଧିକ ଏ ସମାଜ

ଧିକ ମାନବହ ଧିକ ତୁମ୍ଭ କାର୍ଯ୍ୟ ।

ପଶୁଠାରୁ ହୀନ ମନୁଷ୍ୟ ହୋଇଣ,

ପଶୁ ସମାଜରେ ନାହିଁ ତ ଏସନ ।

ଦେଖାଇ ଦିଅନ୍ତା ଯଦି ମୋତେ କେହି,

ଏ ଭଣ୍ଡନୀତିର ନିୟାମକ ଏହି,

ଶତ ପଦାଘାତ କରନ୍ତି ତା' ଶିରେ ।

ଖେଦାନଳ ଲିଭିଯାଆନ୍ତା ଅଚିରେ ।

ତୁଟିଯାନ୍ତା ଏହି ସମାଜ ମ୍ଳେଛହ,

ବଡ଼ନ୍ତା ଜାତିର ସୌଭାଗ୍ୟ, ମହତ୍ତ୍ଵ ।

ଧିକ ଯା' ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଉଡ଼ାଉଛ ବାନା,

ଆର୍ଯ୍ୟନାମେ କରି କଳଙ୍କ ରଟନା ।

ଭଣ୍ଡ ସମାଜର ବର୍ବର ଆଟୋପ ।

ନାରୀର ନାରୀତ୍ତ୍ଵ କରିଅଛି ଲୋପ ।

କାହିଁଗଲେ ସତୀ-ସାବୀତ୍ରୀ-ସୁନ୍ଦରୀ ?

ଯମକୁ ଯେ ତେଜେ ଥିଲେ ବଶକରି l

ପ୍ରେମେବଶ ହୋଇ ନଡ଼ରି ବିପଦେ

ଭ୍ରମୁଥିଲା କଣ୍ଟକିଳ-ବନ-ପଦେ ।

ପୀରତୀ-ମନ୍ତର ଚିତ୍ତେ ପରାଧ୍ୟାଇ,

ମୃତ ପତି ଆଣିଥିଲେ ବାହୁଡ଼ାଇ ?

ଏବେ ତରୁଣୀ ଏ ପୁଂସ କଶାଘାତେ

ସ୍ଵାମୀ ନାଶପନ୍ଥା ଭେଉଛନ୍ତି ହାତେ I

ଦେଖୁ ନାହିଁକହେ ଆର୍ଯ୍ୟ କୁଳବୀରେ?

କି ଦୁର୍ନୀତି ନିତି ଘଟୁଛି ମହୀରେ ।

ସ୍ଵାମୀଛାଡ଼ି ପତ୍ନୀ ଉପପତି ରସେ ।

ମଜ୍ଜେ ଅନୁକ୍ଷଣ, ରଜନୀ ଦିବସେ,

ସେଥିପାଇଁ ଶତଶତ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ,

ପତିଥାଉଁ ପତ୍ନୀ ବୋଲେ ମୁହିଁ ରାଣ୍ଡ ।

ବଢ଼ୁଛି କି ଆର୍ଯ୍ୟ ସମାଜ ଗୌରବ ?

ରଚିଛଯେ ଭଣ୍ଡ-ନିୟମ ସରବ ।

ନକୂଳ ବିଭ୍ରମେ ପାଳୁଅଛ ସର୍ପ ।

ଚୂର୍ଣ୍ଣ କରୁଅଛ କରେ ନିଜଦର୍ପ ।

ଲାଳନା-ବିମଳ-ସତୀତ୍ଵ-ପସରା,

ଲୁଟି କରାଉଛି ବିଜ୍ଞପଣେ ପରା ।

ଜାଣନାହିଁ ସ୍ରୋତ ପଥେ ଦେଲେ ବାଧା,

ସବେଗେ ଧାମଇଁ ହୋଇ ସେ ଶତଧା?

ଅନ୍ତରେ ବହଇ ଏସେ ପ୍ରୀତିସ୍ରୋତ,

ନ ଜାଣକି ଭବ ସାରା ଓତ ପ୍ରୋତ ?

ରୋଧିବାକୁ ତାକୁ ଶକ୍ତି ଅଛି କାର?

ନିରୋଧିଲେ ଧରେ ଭୀଷଣ ଆକାର ।

କେଉଁ ବିଜ୍ଞପଣେ ରୋଧ ତାର ଗତି ?

ସମାଜର ତହିଁ ହେବକି ସଦ୍‌ଗତି ?

ଲାଭମାତ୍ର ତହିଁ ହେବ ଅମଙ୍ଗଳ,

ସୁବୃକ୍ଷେ ଫଳିବ ବିଷମୟ-ଫଳ।

ଜାଣି ଅମଙ୍ଗଳ କରୁଛ ବରଣ ,

ଧିକ୍‌ ତୁମ୍ଭ ମହାମୂର୍ଖ - ବିଜ୍ଞପଣ ।

ତରୁଣୀର ଏହି କରୁଣ କ୍ରନ୍ଦନେ,

ଧ୍ଵଂସ ହେଉ ଆର୍ଯ୍ୟଜାତି ଅଳ୍ପଦିନେ ।

ନରହୁ ଏ ଅନ୍ଧ ସମାଜ ବନ୍ଧନ,

ଅଜ୍ଞାନ ଅନ୍ଧାର ହେଉ ଉନ୍ମୋଚନ ।

ହେ ମଙ୍ଗଳମୟ ଦିଅ ଏହି ବର,

ଫେରିଆସୁ ପୂର୍ବ ଆର୍ଯ୍ୟତ୍ୱ ଅ।ର୍ଯ୍ୟର ।

କିଶୋର କିଶୋରୀ ଶୋଇ ଶଯ୍ୟାପରେ ,

କେତେ ଭାବ ଭାବୁ ଅଛନ୍ତି ହୃଦରେ ।

ଚିନ୍ତା-ନଈ ବଢ଼ି ଆଶା- କଳ୍ପବଟେ,

ଓପାଡ଼ି ପିଟଇ ଦୁଃଖ-ସିନ୍ଧୁ-ତଟେ ।

ନ ଦିଶଇ ରାହା ଅନାଇଲେ ଯେଣେ,

ଶର ବିଦ୍ଧ ମୃଗ ଯଥା ଏଣେ ତେଣେ -

ଭ୍ରମୁଥାଏ ,ଦିଗ ନ କରି ନିର୍ଣ୍ଣୟ,

ସମଭୂମି ମଣେ ଘନବନ ମୟ ।

ତରୁଣ ତରୁଣୀ ବେନିଙ୍କର ମନ ,

ହୋଇଛି ତେସନ ମାର୍ଗଣେ ଭେଦନ ।

ଦୂରାଶା-ବିଶିଖ ବାଜି ମର୍ମସ୍ଥଳେ,

ଭ୍ରମାଏ ବେନିଙ୍କ ପରାଣ ବିକଳେ ।

ଦୃହୟରୁ କେତେ ଉଠୁଛି ଉଚ୍ଛ୍ୱାସ,

କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ ରୁଦ୍ଧ ହେଉଅଛି ଶ୍ଵାସ ।

ନାନା ଚିନ୍ତାକରି ନାଗର ନାଗରୀ,

ଯାପିଲେ ବିଷମ ଦୁଃଖେ ବିଭାବରୀ ।

ନିଶାନ୍ତେ ଉଜ୍ୱଳ-ନବ-ରବି-ଛବି ;

ଉଷା-କ୍ଷୋଷା ବେଶ ନିକୁଞ୍ଜ-ଅଟବୀ,

ବଳଭାନୁ-ସ୍ଵଚ୍ଛ କନକ-କିରଣ-

ବିଛୁରିତ ଫୁଲ୍ଲ-ପଙ୍କଜିନୀ-ବନ ।

ପରଭୁତ-କଳରୁଢ଼ ଚ୍ୟୁତଡାଳେ,

ଏ ଆଦି ରୁଚିର ଯାହା ଉଷାକାଳେ ,

ନ ଯାଉଛି ତିଳେ ସେ ଦୃଶ୍ୟେ ନୟନ,

ସଦା ମର୍ମ ଭେଦି-ବିଷାଦେ ମଗନ ।

କ୍ଷଣପରେ କ୍ଷଣ ଲବଲିତା ଘଡ଼ି,

ଦିନପରେ ଦିନ ଚାଲିଗଲା ଗଡ଼ି ।

ଚାହୁଁଚାହୁଁ ସାତ ଦିନ ହେଲା ଶେଷ,

ଉପସ୍ଥିତ ଏବେ ବିବାହ ଦିବସ,

ବିଧିମତ ହେଲା ବିଭା ଆଡ଼ମ୍ବର,

ବନ୍ଧୁ ବାନ୍ଧବାଦି ମିଳିଲେ ସତ୍ଵର ।

ବାଜିଲା ମଙ୍ଗଳ ବାଜଣା ଅପାର,

ନିନାଦେ ବିନିନ୍ଦି ଚଳ-ପାରାବାର ।

ଆସିଲେ ଗଣକ, ବିପ୍ର, ବନ୍ଦିଗଣ,

ନବସାଜେ ପୁର ହେଲା ବିମଣ୍ଡନ ।

ସୀମନ୍ତିନୀବୃନ୍ଦ ଦେଇ ହୁଳହୁଳି,

ମଣ୍ଡିଲେ କନକେ-କନକ-ପିତୁଳି ।

ବିବାହର ସାଜେ ସଜାଇ ଯତନେ,

ଅନାଇ ରହିଲେ ବର ଆଗମନେ ।

ତେଣେ ଯୁବାବର-ମହେନ୍ଦ୍ରର ମନ,

କନକ ବିରହେ ସଦା ଛନ୍ନ ଛନ୍ନ ।

ଶିରୀଗାଙ୍ଗୀ ଶେଷ ବଚନକୁ ଧ୍ୟାୟୀ,

ରହିଥିଲା ବିଭା ଦିବସେ ଅନାଇଁ ।

ଆଜି ପ୍ରିୟାସଙ୍ଗେ ଭେଟ ହେବା ଆଶେ,

ହସୁଛି ହୃଦୟ ନବୀନ ଉଚ୍ଛ୍ୱାସେ ।

ମାତ୍ର, ଜଳାଭାବେ ମୀନ କେତେକ୍ଷଣ,

ସ୍ଵଭାବ ସିଦ୍ଧତା କରିବ ନର୍ତ୍ତନ ?

ଶୁଷ୍କ –ସଇକତେ ଯଥା ପ୍ରାଣ ବାୟୁ ,

ଉଡ଼ିଯାଏ ତାର କ୍ଷଣେ ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ,

ତଥା ଯୁବା ହୃଦେ ଆନନ୍ଦ ଗରବେ,

ଖେଳି, ମିଳାଉଛି ଦୂରାଶାଗରଭେ ।

ନିରାଶ-କୁହେଳି ଆଶା-ପଙ୍କଜରେ,

ଜାଳି ଦେଉଅଛି, ଅଜସ୍ର ପାତରେ ।

ଆଶାବାନ୍ଧି ପୁଣି ନିରାଶ ହୃଦୟେ,

କେତେ ଭାବ ଯୁବା ଭାବୁଛି ଅଥୟେ ।

ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଆଗତ ଦେଖି ଦୁଃଖ ସୁଖେ ,

ଗମିଲା କିଶୋର ଉପବନ ମୁଖେ ।

ଭେଟିବାକୁ ପ୍ରାଣ-ପ୍ରଣୟିନୀ ତହିଁ,

ବସିଲା ନିଷ୍ପନ୍ଦେ, ବସିଥିଲେ ଯହିଁ ।

ସେହି ଉପବନ ସେହି କାଷ୍ଠାସନ ,

କରୁଥିଲେ ଯହିଁ କରୁଣେ କ୍ରନ୍ଦନ ।

ସେହି ଲତାକୁଞ୍ଜ ସୁଶୀତଳ ଛାୟା,

ସୁଖେ ଯହିଁ ବୁଲୁଥିଲେ କାନ୍ତ ଜାୟା ।

ବନ ଜୀବକୁଳ ଆତପେ ତାପିତ,

ଶୁଭୁନାହିଁ କୋକିଳାର କଳ ଗୀତ ।

ସାଇଁ ସାଇଁ ସ୍ଵରେ ବହୁଛି ପବନ,

ବାଲୁକା-ପଟଳେ ଆଚ୍ଛାଦି ଗଗନ ।

ମୃତପିଣ୍ଡ ପରି ନୀରବ ସରବ,

ଶୁଭେ ବେଳେ ବେଳେ ଝିଲ୍ଲି କଣ୍ଠରବ ।

ସେ ମହା ବିଜନେ ସୁଶୀଳା ଦର୍ଶନେ,

ବସିଲା ତରୁଣ ଉତ୍‌ପକ୍ଷ୍ମ ଲୋଚନେ ।

କନକ ସୁନ୍ଦରୀ ବିଭା ମହୋତ୍ସବ,

ନରନାରୀଗଣ ପ୍ରମତ୍ତ ବିଭବେ ।

ଏକାନ୍ତ କକ୍ଷରେ କନକ ସୁନ୍ଦରୀ,

ଚିନ୍ତାମଗ୍ନା, ଅଭିନବ ବେଶ ଧରି ।

ନାନା ଆଭରଣେ ବିମଣ୍ଡିତ ଅଙ୍ଗ,

ଖେଳେକି ଶରୀରେ ଶୋଭାର ତରଙ୍ଗ ?

କୃଷ-କଟୀପରେ ଚାରୁ ଝୀନ ଶାଟୀ,

ପଦେ କଳନାଦୀ-ଭୂଷା ପରିପାଟୀ ।

ସୌମ୍ୟ-ଭାଲେ ରମ୍ୟ ରେଖା ସିନ୍ଦୂରର,

ଅଳକ-କୃପାଣେ ଫଳକ ଭାସ୍ୱର ।

ଶ୍ରୁତିଯୁଗେ ଲମ୍ବ-ଲୋଳିତ କୁଣ୍ଡଳ,

ଶବଳିତ ବର୍ଣ୍ଣେ ଚୁମ୍ବେ ଗଣ୍ଡସ୍ଥଳ ।

ନାସାଗ୍ର ମୟୁର ପଡ଼ି ବିମ୍ବାଧରେ;

ଖଣ୍ଡଚନ୍ଦ୍ରେ ହେମଦଣ୍ଡ ଶୋଭାଧରେ ।

ଗଳେ ମାଳ ପନ୍ତି ପନ୍ତି ଗଜମୋତି,

ଅର୍କ ଅଗ୍ରେ କିବା ଶତ୍ରଧନ ଜ୍ୟୋତି ।

ଉରଜ-କୋରକେ ବନ୍ଧୁରିତ ଉର,

କଟିରେ କିଙ୍କିଣୀ ରାଜେ ରତ୍ନପୂର ।

ସୁଗୋଲ ନିତମ୍ବ ନିନ୍ଦି ତୁମ୍ବି ଫଳ,

ବିଭାସଇ ପ୍ରଭା ଜଘନ ଯୁଗଳ ।

ପୁଷ୍ପଦଣ୍ଡପାଣି ଦଣ୍ଡକି ଅବା ସେ ?

ପଦେ ଲକ୍ଷାରେଖା ଜବା ଉପହାସେ,

ଚରମେ ଦୋଳିତ କୃଷ୍ଣ-କେଶଗୁଚ୍ଛ ।

ନୃତ୍ୟ ରଚଇକି କେକା ଟେକି ପୁଚ୍ଛ,

ଭାବି ଭାବି ଭାବ ଦୟିନ, କିମନେ,

ସତର୍କିତେ ମୃଦୁ ପଦ ସଂଚାଳନେ ,

ଉପବନ ଅଭିମୁଖେ ଏକାକିନୀ,

ଚଳିଲା, ତରୁଣ ଭେଟେ ମନସ୍ଵିନୀ ।

ଚାହିଁଥିଲା ଯୁବା କ୍ଷୋଭିତ ଅନ୍ତରେ,

ଦୂରୁଁ ଦେଖି ଉଭା ହୋଇ ତରତରେ ।

ନିରିଖିଲା ନବ-ରୂପସୀ ବଦନ,

ନାହିଁ ପୂର୍ବ ପରି ଘନ ଘଟାଛନ୍ନା ।

ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଦିଶଇ ବଦନ ମଣ୍ଡଳ,

ହରଷ-ତରଙ୍ଗ ଖେଳେ ଅବିରଳ ।

ନାହିଁ ସେ କରୁଣ ଚାହାଁଣି ଆପାଙ୍ଗେ,

ନବଜ୍ୟୋତି ପ୍ରକାଶୁଛି କନକାଙ୍ଗେ ।

ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପୁଣି ଏକି ବିପରୀତ ?

ଯୁବାବର ଚାହିଁ ହୋଇଲା ଚକିତ,

କ୍ରୀଡ଼ା-ରସାଣିତ-ଲପନେ ସୁନ୍ଦରୀ ।

ଅଗ୍ରସର ହେଲା, କ୍ରୀଡା ଗତି କରି ।

ତରୁଣ ପୟରେ ଜୁହାରି ସାନନ୍ଦେ,

ଭାଷିଲା ସୁକେଶା ହର୍ଷ ଗଦଗଦେ ।

"ନିରବ କିହେତୁ ହେ ପରାଣେଶ୍ଵର,

ହର୍ଷ ମୁଖେ ଥରେ ଆଲିଙ୍ଗନ କର ।

କି ଦୋଷରେ ଅଭିମାନ ଦୀନା ପ୍ରତି ?

ତବବିନୁ ନାଥ ନାହିଁ ମୋର ଗତି ।

ଆଶୀର୍ବାଦ କର ଦୋଷ କ୍ଷମାକରି,

ଏହି ଭିକ୍ଷା କରେ ଚରଣ କିଙ୍କରୀ ।

ଶେଷ ଦେଖା ଏହି ନ କରି ବାରଣ,

ଘେନ ଅଭାଗୀର ଶେଷ ଆଲିଙ୍ଗନ ।”

ହରଷଗଦ୍ଗଦେ, ଯୁବକରତନେ

ବହୁପାଶେ ବାଳା ବାନ୍ଧି ଆଲିଙ୍ଗନେ,

ଫେଇ କୁଞ୍ଚା-ଅଞ୍ଚଳାଗ୍ର ଗୁପ୍ତଗଣ୍ଠି,

ଭକ୍ଷିଲା ତହିଁରୁ ଆଣି ଏକ ବଟି ।

କିପାଇଁ କି ଦ୍ରବ୍ୟ ଭିକ୍ଷିଲା ଲୋଳାକ୍ଷୀ,

ନ ରହିଲା ଯୁବା ବୁଝିବାକୁ ବାକୀ ।

“କିକଲ, କିକଲ” ଚିତ୍କାରିଣ ବୀର,

ଛଡ଼ାଇ ଘେନିଲା ବାଳାକରୁଁ ଚୀର ।

ଦେଖନ୍ତେ ବଟିକା ମିଶ୍ରିତ ଜହର ,

ଚାହିଁ ଯୁବାମଣି ଅଙ୍ଗ ଥରହର ।

ନସ୍ଫୁଭିଲା ଆଉ ତୁଣ୍ଡରୁ ବଚନ,

ସୁନ୍ଦରୀ ବଦନେ ଚାହେଁ ଘନଘନ ।

ହେଲା ଯା’ ସେକାଳେ ମହେନ୍ଦ୍ରର ମନ,

ଲେଖନୀରେ କେବା କରିବ ବର୍ଣ୍ଣନ ।

ଅନୁଭବି ବିନା ନ ବୁଝନ୍ତି କେହି,

ତାହୃଦ ବେଦନା ସେ ଏକା ଜାଣଇ ।

ରୋମାଞ୍ଚିତ ହେଲା ସର୍ବ କଳେବର,

ଆରକ୍ତିମ ସୋମ୍ୟ-ବଦନ-ମଣ୍ଡଳ ।

ଶତଭାବ ଉଠି ହୃଦୟୁ, କାତରେ,

ମିଳାଇ ଯାଉଛି ବାଜି ଓଷ୍ଠାଧରେ ।

ନ ପାରଇ କିଛି ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶି,

ଭାଷିଲା ସଧୀରେ ପୁଣି ମତ୍ତ କାଶୀ ।

"ନାଥ ! ଭଣ୍ଡ ଆର୍ଯ୍ୟ ସମାଜର ତାପେ,

ନ ପାରିଲି ପାଳି, ସତ୍ୟକରି ଆପେ ।

ଅର୍ଜିଅଛି ଯେଉଁ ଦୋଷ ସେଥିଲାଗି,

ଶ୍ରୀଚରଣେ କ୍ଷମା ମାଗୁଛି ଅଭାଗୀ ।

ପାଳିବାକୁ ମୋତେ ଜନକ ଆଦେଶ,

ଦେଇଥିଲେ ବହୁହିତ ଉପଦେଶ,

ପିତ୍ରାଜ୍ଞା ପାଳନେ ନଥିଲା ଆପତ୍ତି ।

ପିତ୍ରାଦେଶେ ବରିଥାନ୍ତି ଆନପତି,

କିଲାଭ ସେ ବୃଥାବାଧ୍ୟତା ବନ୍ଧନେ ?

ବେନିପକ୍ଷ ସିନା ନଷ୍ଟ ସେ ମିଳନେ,

ତଇଳ ସହିତ ମିଶଇ ତଇଳ ।

ମିଶି ପାରଇ କି ତଇଳେ ସଲିଳ ?

ମିଶାଇଲେ ବଳେ, ବିନ୍ଦୁବିନ୍ଦୁ ହୋଇ,

ନ ମିଶି ତଇଳ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵକୁ ଉଠଇ ।

କେଉଁକାର୍ଯ୍ୟେ ସେତ ନୁହେ ଦରକାର,

ତୈଳ, ଜଳ ବେନି କୁଳରୁ ବାହାର ।

ସେହିପରି ସିନା ହେବ ଏ ପ୍ରଣୟ,

ବେନିଙ୍କ ଜୀବନ ଚିର ଦୁଃଖ ମୟ ।

ତେଣୁ ମୁଁ ସ୍ଵହସ୍ତେ ନାଶୁଅଛି ପ୍ରାଣ,

ମୋ ଦୁଃଖରେ କିପାଁ ଭାଗୀହେବ ଆନ?

ପାଦପଦ୍ମୁଁ ଏବେ ଦିଅନ୍ତୁ ମେଲାଣି,

ମୃତ୍ୟୁ ମୋର ଅତି ନିକଟ ହେଲାଣି ।

ଯାଉଅଛି ଶିରେ ଦୁଃଖଭାର ବହି,

ହାୟ ! ବିଧି ଯାହା ନ ପାରିଲୁ ସହି ।"

"ଆହା କେଣେ ଛାଡ଼ି ଯାଉଛି ସୁନ୍ଦରି ?

ରହିବି ମୁଁ ଭବେ କାହା ସାହା ଧରି ।

ମୋ ପ୍ରେମରେ ପଡ଼ି ହାରୁଛ ପରାଣ,

ମୋର ହୃଦୟେ କି ନିହିତ ପାଷାଣ।

ତୁମ୍ଭ ପ୍ରେମେ ପରା ଏ ଜୀବନ ବିକା,

କେଉଁ ସୁଖ ପାଇଁ ଜୀଇବି ମୁଁ ଏକା ।

ଶ୍ରେୟୁଁ ଶ୍ରେୟସ୍କର ମୋର ଏ ମରଣ,

ସଖି ଏ ଦାସରେ ରଖ ଗୋ ଶରଣ ।''

ଏତେ କହି ଯୁବା ଗର୍ଭେ ସେହି କ୍ଷଣ,

କଲାସେ ଜହର ବଟିକା କ୍ଷେପଣ ।

ହାନାଥ ! ହାନାଥ ! ଭାଷି ଚମ୍ପାଗୋରୀ,

ଅବିରଳ ନେତ୍ରୁଁ ବୁହାଇଲା ବାରି ।

ତରୁଣୀ ରୋଦନେ ରୋଦିଲା ତରୁଣ,

ଶୋକା-ବେଗ ବୃଦ୍ଧି ହେଲା ଚତୁର୍ଗୁଣ ।

ଦେଖୁଁ ଦେଖୁଁ ରୁଦ୍ଧ ହେଲା କଣ୍ଠଦ୍ଵାର,

ନହୋଇଲା କଥା ଅନ୍ତରୁ ବାହାର ।

ପରସ୍ପର କରଛନ୍ଦି ବେନି ଗଳେ ,

ଚାହିଁଲେ ଉତ୍‌ପକ୍ଷ୍ମେ ବଦନ କମଳେ ।

କରିବାକୁ ହୃଦ ବେଦନା ପ୍ରକାଶ,

ନ ପାଇଲେ କେହି ଦଣ୍ଡେ ଅବକାଶ ।

ଉତ୍ସବେ ପ୍ରମତ୍ତ ତେଣେ ପୌର ଜନେ,

ନ ଦେଖି ବାଳାକୁ ଭାଳନ୍ତି ବିଷର୍ଣ୍ଣେ ।

ଖୋଜି ଖୋଜି ଯହୁଁ ନ ପାଇଲେ କାହିଁ;

ପିତା ପାଶେ ତାର ଦାସୀ ଗଲାଧାଇଁ ।

ବିଭା ବେଶେ ବର ଉପସ୍ଥିତ ଦ୍ଵାରେ,

ବ୍ୟସ୍ତଛନ୍ତି ବୃଦ୍ଧ ବନ୍ଧୁ ଚରଚାରେ ।

ସଜ୍ଜିତ ମଣ୍ଡପେ ବର ପହଣ୍ଡାଇ,

ନେଉଛନ୍ତି, ଦ୍ଵିଜେ, ବନ୍ଦି ଗୀତଗାଇ ।

ବାଜୁଛି ନାନାଦି ମଙ୍ଗଳ ବାଜଣା ,

ଦରଶକ ବୃନ୍ଦ ସଂଖ୍ୟା ଅକଳନା ।

ଦାସୀ ଯାଇ ବୃଦ୍ଧେ କହିଲା ସନ୍ଦେଶ ,

"ହୋଇଛନ୍ତି ତବ କନ୍ୟା ନିରୁଦ୍ଦେଶ ।

ଦଣ୍ଡେ ପୂର୍ବେ ଥିଲେ ବିଶ୍ରାମ ଆଗରେ,

କେଣେ ଗଲେ ଚାଲି ନ କହିଣ କାରେ ।

ସାଇପଡ଼ିଶାଙ୍କ ଘର ଆଦି କରି,

ଖୋଜିଲୁଁଣି, କାହିଁ ନାହାଁନ୍ତି ସୁନ୍ଦରୀ ।"

ଶୁଣି ବୃଦ୍ଧ ଛିଡ଼ା ହେଲେ ଜଡ଼ ସମ,

ବାକ୍ୟ ନସ୍ଫୁରିଲା, କିହେଲା ବିଷମ ?

ତନୁଜା ମହେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରଣୟ ଆଶକ୍ତା,

ଥିବାକଥା ଚିନ୍ତି ଘୁରାଇଲା ମଥା ।

କନ୍ୟା ଶୋକେ ବୃଦ୍ଧ ହୋଇ ଜରଜର,

ଉପବନ ମୁଖେ ହେଲେ ଅଗ୍ରସର ।

କିୟଦ୍ଦୂର ଯାଇ ହେଲେ ସ୍ତମ୍ଭୀଭୂତ,

“ନାଥ ! ନାଥ !” ଶୁଭେ ଏକି ଅଦଭୂତ ?

ଦେଖିଲେ, ଅଦୂରେ ବାହୁଯୁଗ ଛନ୍ଦି,

ମହେନ୍ଦ୍ରେ ସୁନ୍ଦରୀ କରିଅଛି ବନ୍ଦୀ ।

ସମୀପକୁ ଯାଇ ଚାହିଁଲେ ତରାଟି,

ତିଳେସୁଦ୍ଧା ନ ଫିଟଇ କାହା ପାଟି ।

ବେନି ନେତ୍ରୁ ଅଶ୍ରୁ ବହେ ଝର ଝର,

ସାଧ୍ଵସେ ବେନିଙ୍କ ଅଙ୍ଗ ଥର ଥର ।

ନବୁଝିଣ କିଛି ତଳକୁ ଚାହାଁନ୍ତେ,

ଦେଖିଲେ ସାଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟେ ଯୁବା ପଦ ପ୍ରାନ୍ତେ ,

ବନକୋଳି ସମ ରହିଛି କି ପଡ଼ି,

ଉଠାଇ ଦେଖନ୍ତେ ଜହରର ବଡ଼ି ।

‘କି ହେଲା, କି ହେଲା ପ୍ରକମ୍ପାଇ ବନ,

ଉଚ୍ଚସ୍ୱରେ ବୃଦ୍ଧ କରିଲେ କ୍ରନ୍ଦନ ।

ସେ କ୍ରନ୍ଦନ ରୋଳେ ନାଗରିକ ଜନେ,

ପୁରସୀମନ୍ତିନୀ, ଦ୍ଵିଜ, ବନ୍ଦି ଗଣେ,

ଧାଇଁଲେ ସବ୍ୟଗ୍ରେ ଉପବନ ପଥେ,

ବର ଆଦି ବର-ଯାତ୍ରୀ ଏ ସମସ୍ତେ ।

ରୁଣ୍ଡହେଲେ ବେଢ଼ି ତରୁଣୀ ତରୁଣେ ।

ବୃଦ୍ଧଙ୍କ କାତର, କ୍ରନ୍ଦନ-କରୁଣେ,

ବୁଝିଲେ ସରବେ ଦଶା ବେନିଙ୍କର ।

ପ୍ରଣୟ ବାଧାରେ ଫଳିଛି ଏ ଫଳ,

ଉଠିଲା ସଭିଙ୍କ କଣ୍ଠୁ ହାହା କାର।

ଗର୍ଜଇକି ଘୋର ଦୁଃଖେ ପାରାବାର ?

ଶତଶିଖା ତୋଳି ଅନୁତାପାନଳ ,

ପୋଡ଼ି ପକାଇଲା ବୃଦ୍ଧ ହୃଦ ସ୍ଥଳ ।

ହଳାହଳ ବିଷ ରୂପ କୃତ ପାପେ,

ପଡ଼ି, ଜଡ଼ବତ ଘାରି ହେଲେ ଆପେ ।'

ବେନି ପ୍ରାଣୀ ହତ୍ୟା ଜାଣି, ନିଜକୃତ,

ସ୍ଥିର ନେତ୍ରେ ଚାହିଁ ହେଲେ ଜୀବନ୍ମୃତ ।

ବେଳୁଁ ବେଳ ଗରଳର ତୀବ୍ର ଜାଳେ,

ଦମ୍ପତ୍ତି ଯୁଗଳ ଅତି ଅସମ୍ଭାଳେ

ଥର ଥର ଥରି ତେଜି ଦୀର୍ଘ ଶ୍ଵାସ,

ସଂସାରମାୟାକୁକଲେଉପହାସ ।

ଶେଷ ନିଶ୍ୱାସ ଏ ବୁଝି ସର୍ବ ଜନ,

କଲେ ମର୍ମଭେଦୀ କାତରେ କ୍ରନ୍ଦନ।

ପରସ୍ପର ମୁଖପଦ୍ମେ ଦୃଷ୍ଟି ରଖି,

ଉଭାବେନି, ପିଣ୍ଡେ ନାହିଁ ପ୍ରାଣ-ପକ୍ଷୀ ।

ଆହାକି ଅଦ୍ଭୁତ ପ୍ରଣୟର ଗତି,

ବାଧା ଦେବ ତହିଁ କାହାର ଶକତି?

ଯାହାଙ୍କ ପ୍ରଣୟ ଦେବାନୁମୋଦିତ,

ମାନବବଳେକି ଘଟେ ବିପରିତ ?

ଶକ୍ତି ନାହିଁ କାର ପ୍ରୀତି ଗତି ରୋଧେ,

ବାଧା ଦ୍ୟନ୍ତି ଏକା ସେ ପଥେ ନିର୍ବୋଧେ ।

ଧନ୍ୟ କନକାଙ୍ଗୀ କନକ-ସୁନ୍ଦରୀ,

ଧନ୍ୟ ହେ ମହେନ୍ଦ୍ର ତରୁଣ-କେଶରୀ ।

ଧନ୍ୟ ତୁମ୍ଭ ବେନି ଅକପଟ ପ୍ରୀତି ।

ମଜ୍ଜି ସେ ପ୍ରୀତିରେ ଲଭ ସଦଗତି ।

ସମାପ୍ତ ।